Spojite svečanu predaju ključeva grada Beograda knezu Mihailu Obrenoviću, engleske bolničarke iz Velikog rata, Televiziju Beograd i rock `n` roll… Deluje nemoguće? Kuća u Ulici kralja Petra u Beogradu spaja sve to, i nadalje – prvog srpskog urbanistu Emilijana Josimovića sa čuvenim Mikom Alasom, srpskim patrijarsima, zloglasnim Banjičkim logorom, kultnom serijom Pozorište u kući, Električnim orgazmom i Bajagom…
U kući porodice Markovići, na uglu ulica Kralja Patra i Kosančićevog venca je, može se reći, stvarana moderna srpska država.

Tapija na slavenoserpskom

Te 1867. godine Ali Riza-paša je knezu Mihailu Obrenoviću uručio ključeve Beograda i drugih većih gradova u Srbiji, sa Beogradske tvrđave je skinuta turska zastava, a srpska straža u varoši beogradskoj zamenila tursku. Bilo je to vreme kada se komunikacija sa Zapadom odvijala se preko skele, prelaskom na zemensku stranu.
Kuće u varoši su bile debele, solidno građene, sa velikim dvorištima. Kažu da je prvobitno vlasnik ove kuće imao ceo ćošak, te ga je posle isparcelisao i prodavao da se zidaju susedna zdanja. Iz iste te 1867. godine u posedu porodice Marković je tapija o prvoj preprodaji kuće. Pisano na slavenoserpskom jeziku, stoji – kuća se prodaje za šest dukata i toliko i toliko talira. Bila je to godina kada prvi srpski urbanista, profesor Velike škole, Emilijan Josimović izrađuje po kneževom nalogu Plan varoši Beograda. Među prvima, koju godine kasnije, probija se današnja Ulica kralja Petra. Kuća ostaje bez dvorišta, na samom uglu, sa pet ćoškova.

Mika Alas i srpski patrijarsi

U to vreme, krajem 19. veka, sa strane Kosančićevog venca komšija „kuće na uglu“ je beogradski prota Novica Lazarević, deda po majci čuvenog naučnika, matematičara i strastvenog ribolovca Mihaila Petrovića, Mike Alasa, a stara zgrada Beogradsko-karlovačke mitropolije nalazila se do drugog ćoška kuće, sa strane današnje Ulice kralja Petra. Protin unuk Mika Alas, na mestu srušene kuće deda Novice, sagradio je 1910. godine sebi kuću koja se i danas nalazi na adresi Kosančićev venac 22. U njoj je živeo i umro 1943. godine. Smeštena između ta dva zdanja „kuća na uglu“ je u svim periodima istorije bila deo pored koje je prolazila, svraćala i živela srpska intelektualna elita. Odatle je išla Jelisaveta Načić, prva žena arhitekta u Srba, dok se po njenom projektu zidala OŠ „Kralj Petar Prvi“, vajar Ivan Meštrović je koju godinu kasnije svakodnevno prolazio pored kuće do sale pomenute škole gede je radio „Pobednika“, preko puta kuće sedeo je za štafelajom Kosta Hakman slikajući Mitropoliju, a princ Đorđe dolazio u posetu svom prijatelju Miki…

Stara pegla i engleske bolničarke

Poznato je da je u toj kući tokom Velikog rata živala izvesna Mađarica koja je držala kafanu. Sobe su iznajmljivale dve engleske bolničarke koje su došle u pomoć srpskoj vojsci. Jedna je to, u objavljenoj biografiji pomenula, udala se i ostala da živi u Srbiji. Posle rata kafana je propala, a od Mađarice, vlasnice kuće, ostala je samo velika metalna pegla nađena u podrumu pola veka kasnije. Da je njena, a i da nije baš rado peglala, svedoči to što je u istoj nađen sakriven njen venčani list. Kuća je potom preprodana i 1920. godine renovirana. Od izvesne Mile Dimitrijević, pred Drugi rat kupio je je 1939. godine ugledni požarevački advokat Radomir Marković – da se deca iz nje školuju. Tada „kuća na uglu“ dolazi u posed porodice Marković, današnjih vlasnika.

Izdaja, streljanje i logor

Dolazi Drugi svetski rat. Radomirov sin Dragoslav Rođa Marković,umesto da ode na studije tehnike postaje skojevac, a otac intelektualac kao podrška sinu postaje aktivan u komunističkom pokretu. U ratnim previranjima Rođa je streljan 1943. godine. Radomira Markovića i još dvojicu intelektualaca, prema tvrdnjama brojnih svedoka, Gestapou izdaje Vera Miletić, majka Mire Marković. Streljan je 26. marta 1944. godine. Njegova supruga i ćerka oterane su u logor na Banjici.
Kraj rata, nije i kraj nevolja. U kuću Markovića u Požarevcu useljava se partijski odbor. Supruga sa decom prelazi u njihovu beogradsku kuću, i u njoj im sledi ista sudbina – višak stambenog prostora. Menjali se se „stanari“ koji su se s godinama iseljavali. Poslednji odoše 1974. godine. Tada je tek Radomirov sin, ugledni novinar Aleksandar Saša Marković, imao priliku da renovira, sredi i modernizovao unutrašnjost kuće.

Dobro veče, dragi gledaoci

Ratovi su prošli. Modernizaciju nadalje prati pojava televizije, a ulogu u njoj ima i „kuća na uglu„.
– U našoj kući je na neki način napravljena Televizija Beograd, jer moj otac bio prvi televizijski reporter, a mama Ljiljana Marković je vrlo brzo počela da radi kao spiker – kaže unuka predratnog vlasnika kuće, novinarka Dubravka Duca Marković, voditaljka čuvene emisije „Hit meseca“ i jedan od kreatora „novog talasa“ u Beogradu 80-ih godina, dodajući:
– Kod nas su sedele mamine i tatine kolege, kum Lola Đukić, i pravili planove šta će se dešavati sa televizijom, osmišljena je TV Revija…
Iz tih okupljanja došlo do toga da Iren Hodi, Mađarica koja je radila u kući Markovića kao kućna pomoćnica posluži Novaku Novaku za lik Tine u seriji „Pozorište u kući“.

Pravljenje sveća u Patrijaršiji

Detinjstvo u kući Duca pamti po prvom ozbiljnom sankalištu u centru grada. Dugo godina je taj deo Ulice kralja Petra bio zatvoren za sankanje. Klinci iz celog kraja su se spuštali do Kosančićevog venca. Cilj je bio na kaldrmi, pa gde uspeš da staneš.
Od nastanka kuće prve komšije su im bili srpski patrijarsi, tako se Duca u detinjstvu družila sa unucima patrijarha Germana.
– Kada ste prva komšinica imalte privilegiju da se igrate u patrijaršijskom podrumu… U to vreme u Patrijaršiji su se pravile sveće, bila je radionica. Pamtim, idu u krug, fitilj se umače u vosak, a mi deca stojimo pored i čupkamo vasak… To nam je bila posebna zabava.
U Patrijaršiju je o praznicima išla da recituje, a iz tog perioda ostalo joj je u sećanju:
– U kući Mike Alasa je dugo živeo sveštenik, posle je bio arhijerejski namesnik u vreme patrijarha Pavla, protojerej stavrofor Čedomir Vučković. Kod njih su bile najlepše slave koje sam ja u životu videla – tri dana sa puno pevanja, posna hrana, jer je slava Sveti Nikola. Posle su mnogi priređivali slave, ali ni jedna nije na mene ostavila takav utisak.

Neugledni Bora i fleke na stepeništu

 

Sedamdesete i osamdesete godine prošlog veka obeležila je rock muzika. Rock, kako kaže Duca, nije nastao u kući Markovića, ali je često „svraćao“.
Novi talas na muzičkoj sceni najteže je, od svih ukućana, prihvatala kućna pomoćnica jer potkrovlje „kuće na uglu“ u to vreme u Beogradu bilo poznato po dobrim žurkama.
– Inspiracija za Tinu je imala nekoliko okršaja sa rokerima. Boru Čorbu jednom nije htela da pusti u kuću zato što joj je izgledao neugledno i neuredno – uz smeh priča Duca dodajući da joj se i Bajaga, njen školski drug, nešto zamerio. Ostala je i priča kako je jednom prilikom članove grupe Električni otgazam naterala da čiste fleke koje su napravili na stepenicama…

Stari sjaj i autentična fasada

Godine su prošle, zdanju na uglu Ulice kralja Petra i Kosančićevog venca koje je ispratilo sve ratove, promene i novine, vraćen je stari sjaj – da izgled i boje fasade budu autentične pobrinuo se stručni tim Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Kuća ponosno gleda na Savu, Sabornu crkvu i celo staro jezgro grada – pamti prošle i čeka nove događaje u srpskoj prestonici.

foto: privatna arhiva porodice Marković, printskrin Yutube/STUDIOBULEVAR